Historia archiwum

Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika jest ogólnouczelnianą jednostką organizacyjną o zadaniach naukowych, dydaktycznych i usługowych. Wchodzi w skład państwowej sieci archiwalnej i pełni funkcje archiwum zakładowego uprawnionego do posiadania zasobu historycznego.

Powołane zostało uchwałą Senatu z 16 września 1948 roku. Organizację Archiwum powierzono historykowi, profesorowi Bronisławowi Włodarskiemu, który jednocześnie otrzymał upoważnienie do swobodnego doboru personelu spośród pracowników naukowych. Od początku jednostka uzyskała charakter naukowy, nawiązując tym samym do tradycji i doświadczeń uczelni we Lwowie, gdzie archiwum było samodzielnym zakładem naukowym, oraz powiązując je z katedrami historycznymi UMK, co znalazło odbicie w obsadzie personalnej. W latach 1949-1951 prof. Włodarskiego wspierał asystent – magister Tadeusz Grudziński (później prof. UMK). Po rezygnacji prof. Włodarskiego w roku 1951, kierownikami Archiwum byli kolejno: doc. Leonid Żytkowicz i dr Józef Mossakowski. Szczególne zasługi dla rozwoju jednostki położyła doc. Irena Janosz-Biskupowa, której w roku 1966 powierzono obowiązki kierownika. To z jej inicjatywy w 1966 roku odbyła się w Toruniu ogólnopolska narada archiwistów uniwersyteckich z udziałem przedstawicieli Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, w trakcie której dyskutowano nad opracowanym projektem ramowego statutu archiwum szkoły wyższej.

Przez szereg lat obsada Archiwum UMK była jednoosobowa, nie licząc dorywczej pracy asystentów z Katedry Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki oraz studentów w ramach prac zleconych. W roku 1969 do pracy w Archiwum oddelegowano mgr Henrykę Duczkowską-Moraczewską, asystenta wspomnianej Katedry. W 1976 roku dr Moraczewska została kierownikiem Archiwum i była nim do końca 2010 roku. Po niej przez kilka miesięcy roku 2011 obowiązki kierownika pełnił prof. Janusz Tandecki. Od 1 października 2011 do 27 kwietnia 2020 roku kierownikiem Archiwum UMK była dr hab. Anna Supruniuk, która na podstawie § 20 „Regulaminu Organizacyjnego Archiwum UMK” z dniem 28 kwietnia 2020 r. została dyrektorem tej jednostki (Zarządzenie Rektora UMK nr 70 z 24 kwietnia 2020 roku).

W ciągu siedemdziesięciu pięciu lat działalności w Archiwum pracowała spora grupa pracowników (pobierz wykaz). Obecnie jest zatrudnionych sześć osób: pięć na stanowiskach merytorycznych – archiwalnych (pięć etatów) oraz jedna – porządkowa – pomocniczym.

W pierwszych latach istnienia Archiwum mieściło się w różnych pomieszczeniach Collegium Maius przy ul. Fosa Staromiejska 3. W roku 1972, na krótko, zagościło w gmachu Rektoratu przy ul. Gagarina 11. Po przeprowadzce Biblioteki Uniwersyteckiej do nowej siedziby w miasteczku akademickim na Bielanach, stary jej budynek przy ul. Chopina 12/18, przeznaczono w części na magazyny oraz biura i pracownie Archiwum UMK. W 1975 roku Archiwum zajęło skrzydło budynku, dzieląc go z Wydziałem Matematyki, Fizyki i Chemii UMK. Rozwój Uniwersytetu w latach 90. XX w., spowodował konieczność znalezienia nowych pomieszczeń dla powiększającego się zasobu. Na przełomie roku 1996/1997 Archiwum przeniesiono do nowego budynku położonego pomiędzy Wydziałem Nauk Ekonomicznych i Zarządzania oraz Biblioteką Uniwersytecką przy ul. Gagarina 13a. W styczniu 2008 roku placówka uzyskała dodatkowy magazyny o powierzchni 370 m² po dawnej stołówce akademickiej w Domu Studenckim nr 1 przy ul. Mickiewicza 2/4. Tam przeniesione zostały także pomieszczenia biurowe i pracownia naukowa. Całkowita powierzchnia nowych pomieszczeń wynosiła 710 m².

Obecnie Archiwum znajduje się w dwóch gmachach uniwersyteckich: na Bielanach przy ul. Gagarina 13a zachowano trzy magazyny archiwalne o powierzchni 421m² i pomieszczenie pracownicze na parterze; przy ul. Mickiewicza 2/4 znajdują się dwa magazyny, sala ekspozycyjno-konferencyjna, pracownia naukowa oraz biura.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Archiwum UMK gromadzi, przechowuje, opracowuje, chroni i udostępnia materiały archiwalne wytworzone przez uczelnię od roku 1945. Ze względu na swój naukowy status i wynikający z niego obowiązek tworzenia warsztatu dla badań naukowych, jednostka gromadzi również spuścizny (archiwa prywatne) po wybitnych członkach społeczności uniwersyteckiej: profesorach, pracownikach administracji, absolwentach, a także archiwa instytucji działających przy Uniwersytecie.

Kolejni rektorzy UMK, począwszy od prof. Witolda Łukaszewicza, rozszerzali zakres materiałów gromadzonych przez Archiwum, zwiększając uprawnienia jednostki, zlecając funkcje kontrolne nad wszystkimi komórkami organizacyjnymi oraz podporządkowując jej istniejące na uczelni składnice akt. Przez pierwsze dwa lata działalności zasób Archiwum składał się wyłącznie z wycinków prasowych. Akta zaczęły napływać od stycznia 1951 roku, najpierw z Sekretariatu Rektora, następnie z Wydziału Humanistycznego, Działu Kadr, Referatu Młodzieżowego i niektórych stowarzyszeń działających na UMK. Około roku 1956 do Archiwum zostały przekazane pierwsze akta studenckie. Brak miejsca w magazynie spowodował, że dopiero po otrzymaniu pomieszczeń przy ul. Chopina 12/18 rozpoczęto systematyczne przyjmowanie dokumentacji ze wszystkich wydziałów i jednostek uczelni. Zarządzenie nr 32 Rektora UMK z 15 stycznia 1975 roku uregulowało kwestie dotyczące organizacji i zakresu działania Archiwum, nadając mu status pozawydziałowej jednostki organizacyjnej, podlegającej bezpośrednio rektorowi. Powołano wówczas rektorską Komisję d/s Archiwum, która miała opiniować plany pracy, sprawozdania oraz prowadzić analizę działalności jednostki. Pierwsze posiedzenie Komisji odbyło się 19 maja 1978 roku. Ustawa z 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach art. 22 oraz art. 35 ust. 2, włączyła archiwa szkół wyższych do państwowej sieci archiwalnej i potwierdziła nadany w roku 1958 szkołom wyższym przywilej wieczystego przechowywania akt. W „Statucie UMK” z 1983 roku Archiwum ponownie wymienione zostało wśród jednostek pozawydziałowych.

10 stycznia 1984 roku na posiedzeniu Rady Wydziału Humanistycznego powołana została Rada Archiwum, która na pierwszym powiedzeniu opracowała Regulaminy: Rady i Archiwum. Pierwszym przewodniczącym Rady został prof. Andrzej Tomczak. Naukowe zaszeregowanie Archiwum w „Statucie UMK” potwierdzone zostało w latach 1991 i 1993 roku w nowych dokumentach UMK. Od 1 stycznia 2018 roku Archiwum UMK, zgodnie z Zarządzeniem Rektora UMK nr 195 z 19 grudnia 2017 roku, posiada oddział zamiejscowy, którym jest d. Archiwum Zakładowe Collegium Medicum w Bydgoszczy.

Na dzień 31 grudnia 2023 roku zasób Archiwum UMK obejmuje ogółem 402.842 j. a.  Łącznie zasób liczył 5.611,04 mb akt.

Wybrana literatura dotycząca dziejów i zasobu Archiwum UMK_2022 (298 KB)

Oddział Zamiejscowy w Bydgoszczy

Po włączeniu Akademii Medycznej im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy w struktury Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Zarządzeniem Nr 65 Rektora UMK z 30 września 2005 roku, z dniem 1 stycznia 2006 roku Archiwum Zakładowe Collegium Medicum zostało jednostką ogólnouczelnianą Collegium Medicum UMK, podporządkowaną funkcjonalnie Prorektorowi ds. Collegium Medicum, a służbowo Prorektorowi ds. Ekonomicznych i Rozwoju poprzez kierownika Archiwum UMK. Od 1 stycznia 2018 roku Archiwum Zakładowe Collegium Medicum przekształcono w oddział zamiejscowy Archiwum UMK, który działa pod nazwą: Archiwum UMK – Oddział Zamiejscowy w Bydgoszczy i jest komórką organizacyjną Archiwum UMK w Toruniu.

Zasób Oddziału Zamiejscowego stanowią akta z lat [1971]1984-2023 własne i odziedziczone. W jego skład wchodzą: akta związane z zarządzaniem, organizacją i funkcjonowaniem Akademii Medycznej, dotyczące kształcenia studentów, organizacji i toku studiów oraz dotyczące kształcenia i rozwoju kadry naukowej. Na dzień 31 grudnia 2023 roku zasób obejmuje ogółem 73.891 j. a. (w tym kat. A – 3.133 j. a. oraz kat. B-50 i BE-50 – 51.441 j. a.).

Oddział Zamiejscowy mieści się w budynkach H i A przy ul. Jagiellońskiej 13-15. W pierwszym obiekcie o powierzchni 81,87 m² znajdują się m.in.: biuro ze stanowiskiem udostępniania i dwa magazyny (mniejszy i większy), w drugim magazyn o powierzchni 60 m².

W latach 1990-2007 w Archiwum CM na ½ etatu pracowało dwóch archiwistów: dr Marek Romaniuk i Paweł Klinger. Od stycznia 2007 r. na pełnym etacie pracuje mgr Igor Makacewicz (od roku 2018 jako kierownik). W Oddziale Zamiejscowym zatrudnieni są także: starszy archiwista mgr Iwona Grosskreutz i archiwista mgr Marek Chodakowski (zob.: http://www.cm.umk.pl/2-collegium-medicum/164-archiwum-umk-oddzial-zamiejscowy-w-bydgoszczy.html).